Στὴν ἐμπεριστατωμένη μελέτη του «῾Ο Κρητικὸς ζωγράφος Θεοφάνης» ὁ ἀκαδημαϊκὸς κ. Μ. Χατζηδάκης, μὲ περίσκεψι καὶ ἀγάπη καταλήγει στὴν τελευταία του κρίσι γιὰ τὸν ἁγιογράφο μας καὶ τὸ ἔργο του· ὑπογραμμίζει τὴν ἀνθρωποκεντρικότητα τῆς τέχνης του. Καὶ διαπιστώνει «τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοφάνη γιὰ τὸν ἄνθρωπο, τὴν ἀδιάκοπη ἀπασχόληση καὶ ἔγνοια» του γι’ αὐτόν.
Πράγματι, εἶναι μεγάλος ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ τιμὴ ποὺ ἀπολαμβάνει ὁ ἄνθρωπος μέσα στὸν εἰκονογραφικὸ τοῦτο κόσμο. Καὶ αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀγνοήση κανείς. Ζώντας ὅμως ὡς μοναχοὶ στὸν λειτουργικὸ χῶρο τῆς Μονῆς, δὲν διακρίνομε μόνο τὴν «ἔγνοια» ἀνθρώπου γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ πιὸ πολὺ νοιώθομε τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ νὰ περιβάλλη τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ τὸν τρέφη μὲ τὴ χάρι καὶ τὴ ζωή Του. Καὶ αὐτὸ βλέπομε νὰ φανερώνεται ἀκατάπαυστα ἀπ’ ὅλο τὸ εἰκονογραφικὸ ἔργο τοῦ Θεοφάνη. Γιὰ νὰ ἐκφρασθοῦμε ἀκριβέστερα, θὰ λέγαμε ὅτι δὲν βλέπομε ἁπλῶς ἀνθρωποκεντρικότητα, ἀλλὰ θεανθρωποκεντρικότητα. Αὐτὸ δικαιολογεῖ τὴν ἐδῶ παραμονὴ τῶν μοναχῶν ἐπὶ σειρὰν αἰώνων. ῾Η δική τους μελέτη καὶ σχέσι μὲ τὶς εἰκόνες εἶναι μιὰ προσφορὰ ζωῆς καὶ προσκύνησι ποὺ μπορεῖ νὰ ἐκφρασθῆ λειτουργικὰ μὲ τὴν εὐχή: «Σοὶ παρακατατιθέμεθα τὴν ζωὴν ἡμῶν ἅπασαν καὶ τὴν ἐλπίδα». Μένοντας στὸν ἱερὸ τοῦτο τόπο δέχονται τὴν ἀνερμήνευτη χάρι ποὺ προχέεται ἀπὸ τὶς εἰκόνες καὶ ὁδηγοῦνται ἀπὸ αὐτὴ σὲ ἐμπειρίες νέες καὶ περιοχές. Βλέπουν τὰ πράγματα διαφορετικά. Διακρίνουν ἄλλο φῶς νὰ φωτίζη τὴν ὑπ’ οὐρανὸν καὶ γνωρίζουν ἀπὸ ποῦ γεννήθηκαν καὶ ποῦ ὁδηγοῦν οἱ εἰκόνες. Αὐτὴ ἡ διαφορετικὴ θέα τῶν πραγμάτων μέσα στὴν ῎Εκκλησία -ἀποτέλεσμα τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ τῆς καθόδου τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος-, αὐτὴ ἡ ξένη ἀντίληψι εἶναι τὸ χαρούμενο μήνυμα τῆς ᾽Εκκλησίας γιὰ τὸν ἄνθρωπο ποὺ δόθηκε τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, ὅταν «πάντες ἤρξαντο φθέγγεσθαι ξένοις ῥήμασι, ξένοις δόγμασι, ξένοις διδάγμασι τῆς ῾Αγίας Τριάδος» (στιχηρὸν τῶν Αἴνων τῆς Πεντηκοστῆς). Αὐτὴ ἡ ἴδια χάρι καὶ ζωὴ ποὺ ἱερουργεῖται καὶ σήμερα στὴν καρδιὰ τῆς ᾽Εκκλησίας φανερώνεται ἀενάως καὶ ἀπὸ τὶς ἅγιες εἰκόνες.
Γιὰ νὰ γίνη αὐτὸ σαφέστερο, θὰ τολμήσωμε νὰ ψελλίσωμε λίγα λόγια γιὰ τὸ θεολογικὸ περιεχόμενο τῆς εἰκόνας. Νὰ δοῦμε πῶς ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ὁ ἄξονας τοῦ ναοῦ, τῆς ζωῆς μας καὶ τῆς ζωῆς τοῦ σύμπαντος κόσμου. ῎Ετσι θὰ φανῆ πῶς συλλειτουργεῖ καὶ περιχωρεῖται ἡ ζωὴ τοῦ εἰκονογραφικοῦ συνόλου μὲ τὴ μοναστικὴ ἀδελφότητα ποὺ μέσα σὲ τοῦτο τὸν χῶρο (καθολικό, τράπεζα, παρεκκλήσια) κινεῖται καὶ ὡριμάζει. Καὶ πῶς βλέπομε τον Θεοφάνη ὡς Ὀρθόδοξο μοναχὸ καὶ ἁγιογράφο.
Σελ. 74
Εκδ. 2004
Πρώτη αυτοτελής έκδοσι 1987